Eén van de speerpunten van Nevi Publiek in 2022 is het binnen het publieke inkoopdomein verder
brengen van social return. Nevi Publiek heeft twee Kennissessies georganiseerd om publieke
opdrachtgevers, HR-afdelingen, sociaal ondernemers en sociaal ontwikkelbedrijven met elkaar in
contact te brengen. Om zo met elkaar te bespreken hoe social return invulling krijgt en hoe de
verschillende partijen daarmee omgaan.
Social return hebben we in deze sessies overigens als volgt toegelicht: het verbinden van een
bijzondere voorwaarde aan het aan te besteden contract: de opdrachtnemer wordt verplicht een
deel van de waarde van de opdracht te verbinden aan de inzet of ontwikkeling van een nader
omschreven doelgroep die een afstand tot de arbeidsmarkt heeft.
Conclusie vanuit deze bijeenkomsten is: we zijn op weg om social return vorm te geven, maar er
moet nog veel gebeuren om hier op landelijke schaal structureel goed invulling aan te kunnen geven.
Door alle partijen in het speelveld.
In dit artikel schetsen we onze inzichten en doen we aanbevelingen om social return in
Nederland naar een volgend niveau te brengen. Van “onbekend en onbemind” naar “bekend en
bemind” door het gezamenlijk te gaan vormgeven.
Onze bevindingen hebben we opgedeeld in:
• Hoe is social return belegd aan opdrachtgeverszijde
• Hoe gaat inkoop om met social return
• Hoe geven marktpartijen er invulling aan
Vervolgens gaan we tevens in op onze aanbevelingen op het niveau van de arbeidsmarktregio en op
landelijk niveau. En sluiten we af met conclusies.
Hoe is social return belegd aan opdrachtgeverszijde
Social return zien we als onderdeel van MVO/MVI-beleid vaak als generiek thema terugkomen in het
interne inkoop- en aanbestedingsbeleid.
Interne opdrachtgevers (budgethouders) hebben daarnaast geen eigen doelstellingen van hogerhand
meegekregen om aan bepaalde social return doelstellingen te voldoen. De banenafspraak binnen de
publieke sector heeft aandacht gevestigd op groepen die ook vallen onder de doelgroep social
return. Maar dit heeft nog niet altijd geleid tot meer bewustzijn en opdrachtgeverschap bij elke
budgethouder om een sociale doelstelling expliciet een thema te laten zijn in de doelstellingen van
inkopen en aanbestedingen. Hierdoor krijgt sociaal return bij opdrachtgeverszijde vaak onvoldoende
serieuze aandacht.
Doelstellingen ten aanzien van wat men zou willen betekenen voor welke doelgroep zijn niet
bepaald. De doelgroep is zeer divers en kan per arbeidsmarktregio sterk verschillen. De
mogelijkheden en kansen om social return in te kunnen vullen verschillen daarmee per regio.
De gehanteerde waarderingsmethodiek voor de geleverde inspanning per doelgroep varieert ook
sterk. De “bouwblokkenmethodiek” kent inmiddels vele variaties en de gegeven ruimte voor een
social return invulling verschilt ook menigmaal binnen dezelfde organisatie. Dit leidt zowel intern als
extern richting (potentiële) opdrachtnemers tot onduidelijkheid.
Hoe gaat inkoop om met social return
In vele gevallen wordt de social return verplichting stoïcijns opgelegd aan de inschrijvende partijen
zonder dat er goed is nagedacht over de mate waarin social return toepasselijk kan zijn in de
specifieke opdracht. We zien wel dat de afstemming tussen inkoop en inhoudelijke social return
beleidsmedewerkers aan de ene kant en sociaal ontwikkelbedrijven aan de andere kant intensiever
wordt en dat die interactie leidt tot betere keuzes.
De eis dat 2% of 5% van de ingezette loon- of aanneemsom of een specifiek aantal fte’s ingezet moet
worden door personen met afstand tot de arbeidsmarkt is echter nog een veelvoorkomende
standaard eis.
Een inkoopafdeling heeft veelal geen goed zicht op welke partijen zich – naast de ‘usual suspects’ als
gemeenten en UWV – in de markt inspannen om bepaalde doelgroepen aan het werk te helpen, zoals
bijvoorbeeld SWOM die zich richt op theoretisch opgeleiden of UW-Reintegratie waar praktisch
opgeleiden aan een baan geholpen worden. Dit is overigens in lijn met een generiek ontwikkelpunt
bij menige publieke opdrachtgever dat contractmanagement (regie voeren over de afgesloten
contracten) en leveranciersmanagement (weten wat er zich in de markt afspeelt) nog in de
kinderschoenen staat.
Marktconsultaties gericht op social return mogelijkheden in een aan te besteden opdracht komen
nog maar zelden voor. Hoe makkelijk is het om juist voorgaand aan een aanbesteding met partijen
daarover in gesprek te gaan? Weet wat de markt te koop heeft, voordat je gaat aanbesteden. Zeker
op een complex terrein als social return is dat heel belangrijk.
Hoe geven marktpartijen er invulling aan?
Marktpartijen die zaken willen doen met publieke opdrachtgevers lopen er tegenaan dat social
return onvoldoende doordacht bij hen op het bordje komt en dat opdrachtgevers er verschillend en
ongericht invulling aan geven:
• Verschillend in de ruimte die gegeven wordt voor een invulling: van het voorschrijven van
concrete te leveren bijdragen aan statushouders of Oekraïners, tot het geven van trainingen en
stageplekken aan studenten.
• Verschillend in de waardering van de begeleidingsinspanning: de ene doelgroep vraagt veel meer
aan begeleiding en inzet dan een andere doelgroep.
• Verschillend in de omgang met tijdelijke of vaste aanstellingen.
Dit zorgt ervoor dat ondernemers terughoudend worden in het aannemen van mensen met afstand
tot de arbeidsmarkt, omdat je niet weet of je ze bij de ene klant nog in kunt zetten als het contract
bij de andere klant afloopt. Dit schept een financiële onzekerheid.
In de regio Brabant-Oost hebben de gemeenten, Provincie en een waterschap op regionaal niveau
afspraken gemaakt over een uniforme invulling van social return. Een structurele samenwerking met
sociaal ontwikkelbedrijven en de inkopende organisaties, om de invulling van de social return
verplichting proportioneel op te nemen in het programma van eisen. Daarnaast monitoren en sturen
de contractmanagers samen met de coördinatoren van de sociaal ontwikkelbedrijven, de uitvoering
van de invulling in praktijk situaties bij. Dit heeft een boost gegeven in hoe ondernemers invulling
geven aan social return, omdat ze hun capaciteit regionaal kunnen inzetten en de inzet flexibeler is
geworden.
Aanbevelingen op het niveau van de arbeidsmarktregio
Maak als publieke opdrachtgevers per arbeidsmarktregio gezamenlijk afspraken over hoe in het
inkoop- en aanbestedingsbeleid invulling te geven aan social return. Brabant-Oost laat zien dat dit
hele goede resultaten geeft.
Maak keuzes in wat men voor welke regionale doelgroep zou willen betekenen. Doelgroepen met
afstand tot de arbeidsmarkt verschillen per regio: onderzoek dit, maak er onderscheid naar en
monitor het effect op regionaal niveau. Formuleer op het niveau van de arbeidsmarktregio social
return beleid dat aansluit bij het regionale arbeidsmarktbeleid.
Onderken dat de inspanning die van ondernemers wordt gevraagd om mensen met afstand tot de
arbeidsmarkt te begeleiden afhankelijk is van de categorie waar je de inspanning voor levert. Hanteer
een eenduidig waarderingssysteem en stem dit op de arbeidsmarktregio af.
Aanbevelingen op landelijk niveau
Aan de VNG en ministerie van SZW geven we graag mee dat de wijze waarop momenteel door
publieke opdrachtgevers invulling wordt gegeven aan social return niet optimaal is en dat veel
potentieel niet benut wordt.
Een te organiseren centraal overzicht van welke partijen zich inspannen specifieke doelgroepen aan
het werk te helpen gaat publieke opdrachtgevers, inkopers en ondernemers helpen om de beste
keuzes te maken en deze ook structureel aan te kunnen bieden.
De lappendeken aan invullingen van social return leidt ertoe dat ondernemers door het bos de
bomen niet meer zien en terughoudend worden in het aannemen van mensen met afstand tot de
arbeidsmarkt omdat er geen uniformiteit is per opdrachtgever. Wij pleiten ervoor dat social return
een boost krijgt in de communicatie, door goede voorlichting en praktische tools. Nevi kan daar bij
helpen, maar ook organisaties als PSO NL,VNG en PIANOo en Cedris.
Conclusie
Het ontrafelen van de social return lappendeken gaat helpen bij een eenduidige invulling door
publieke opdrachtgevers en in de uitvoering van opdrachten door ondernemers. Tijdens grote
schaarste op de arbeidsmarkt benutten we zo met elkaar het potentieel dat ook beschikbaar is, nu
nog onbekend en onbemind, net zolang totdat niemand meer een afstand tot de arbeidsmarkt heeft
.
Auteurs: Dr. Marcel Stuijts (Bizob), Mr. Paul Broeckaert (Adviespunt Social Return, WSD), ir. Jan-
Pieter Papenhuijzen MBA (Significant Synergy) en Ton van Geijlswijk (Nevi)
Marcel Stuijts en Jan-Pieter zijn tevens lid van de Regiegroep Nevi Publiek.
